Մի շարք հատուկ վտանգավոր հիվանդությունների համաճարակային իրավիճակը շարունակում է լարված մնալ ողջ աշխարհում: Հայաստան զոոնոզ հիվանդությունների ներթափանցման վտանգ կա Թուրքիայից, Իրանից, Ադրբեջանից եւ Վրաստանից։
2000 թվականից մինչ օրս մեր երկրում արձանագրվել են Դաբաղ հիվանդության, խոզերի աֆրիկական ժանտախտի եւ բրուցելյոզի բռնկման դեպքեր։ Այժմ առկա է բրուցելյոզի, մանր եղջերավոր կենդանիների ժանտախտի, բլութանգի, խոշոր եղջերավոր կենդանիների նոդուլյար դերմատիտի (մաշկաբորբ) ներթափանցման վտանգ:
Մեկ կամ մի քանի հիվանդությունների ներթափանցման վտանգի իրական ռիսկեր են առաջանում կենդանիների եւ կենդանական ծագման մթերքների տեղաշարժի ժամանակ՝ ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ երկրների միջեւ: Վերջին տարիներին գյուղատնտեսական ապրանքների միջազգային առեւտրում ակտիվորեն օգտագործվում է ռիսկերի վերլուծությունը:
Այն իրականացվում է փաստաթղթերի վերլուծության, մեթոդական սխեմաների, հրատարակված արդյունքների հիման վրա: Կենսաբանական գիտության բնագավառում ռիսկերի գնահատման ուղղությամբ գործում են միջազգային մեթոդներ եւ ռիսկերի գնահատման ուղեցույցներ, որոնք բխում են «Կոդեքս Ալիմենտարիուս» կազմակերպության, պարենի եւ գյուղատնտեսության կազմակերպության (ՊԳԿ), առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ), կենդանիների առողջության համաշխարհային կազմակերպության (ԿԱՀԿ) եւ միջազգային համապատասխան տարածքային կազմակերպության, բույսերի պաշտպանության միջազգային կոմիտեի (ԲՊՄԿ) սահմանած դրույթներից։
Վերլուծելով «Կոդեքս Ալիմենտարիուս»-ի, ԿԱՀԿ-ի եւ ԲՊՄԿ-ի ռիսկերի գնահատման կառուցվածքը՝ նկատում ենք ռիսկերի գնահատման տարբեր մոտեցումներ, որոնք, ըստ էության, ընդգրկում են նույն հիմնախնդիրները.
- ի՞նչը կարող է բացասական ազդեցություն ունենալ
- ինչպե՞ս դա կարող է վնասել
- ո՞րն է բացասական ազդեցության հավանականությունը
- որո՞նք են հետեւանքները
- որո՞նք են բացասական ազդեցության նախադրյալները:
Այս կազմակերպությունների կողմից օգտագործվող ռիսկերի գնահատման կառուցվածքները տարբերվում են մեկը մյուսից: Օրինակ, ԿԱՀԿ-ը եւ ԲՊՄԿ-ը հիմնականում իրենց ուշադրությունը կենտրոնացնում են կենդանիների, կենդանական ծագման մթերքների, բույսերի ներմուծման ժամանակ առաջացած ռիսկերին, իսկ «Կոդեքս Ալիմենտարիուսը»՝ ներքին ռիսկերին կամ հստակ արտադրված մթերքի կազմի հետ կապված ռիսկերին: Երեք կազմակերպություններն էլ վտանգը սահմանում են որպես բնակչության թիրախային խմբի առողջության վրա անբարենպաստ հետեւանքներ թողնելու կամ դրան վնաս հասցնելու պատճառ:
Ըստ «Կոդեքս Ալիմենտարիուսի»՝ «ռիսկ» տերմինը սննդամթերքի մեջ եղած կոնկրետ նյութերի վտանգավոր ազդեցությունն է առողջության վրա: ԿԱՀԿ-ի ձեւակերպմամբ՝ ռիսկը դիտարկվում է ոչ միայն որպես կենսաբանական, այլ նաեւ տնտեսական հետեւանք։ Նմանատիպ որոշում է տալիս ԲՊՄԿ` ներգրավելով տնտեսական հետեւանքները, որոնք կապված են վնասատուների ներմուծմամբ, ներդրմամբ եւ տարածմամբ:
«Կոդեքս ալիմենտարիուսի» ռիսկերի գնահատման սահմանումը տարբերվում է ԿԱՀԿ եւ ԲՊՄԿ սահմանումներից՝ ռիսկի որակական եւ քանակական գնահատումով, իսկ ԲՊՄԿ-ը, օրինակ, ռիսկերի գնահատումը տարբերակում է կարանտինային եւ ոչ կարանտինային վնասատուների (ագենտների) համար
Կան նաեւ տարբեր հեղինակների՝ սեփական հետազոտության վրա հիմնված բնորոշումներ: Օրինակ` Լ․ Գրատը ռիսկը սահմանում է որպես «մարդու կյանքի, առողջության, ունեցվածքի կամ շրջակա միջավայրի վրա անցանկալի, անբարենպաստ հետեւանքների իրացման ներուժ»: Ռ․ Քայթսը եւ Ջ․ Կասպերսոնը ռիսկը համարում են «անսպասելի վտանգի չափ»։ Վ․Կովելլոն եւ Մ․ Մերխոֆերը ռիսկը մեկնաբանում են որպես իրավիճակ կամ գործողություն, երբ հնարավոր են բազմաթիվ արդյունքներ՝ անորոշ, անցանկալի։
Ընդհանուր առմամբ՝ անասնաբուժության, սանիտարիայի, ֆիտոսանիտարիայի ժամանակակից ասպարեզում ռիսկերի գնահատումը հանդիսանում է օգտակար միջոց (գործիք): Մեր երկիրը համագործակցում է առեւտրի միջազգային կազմակերպության հետ: Համաձայն այդ կազմակերպության պահանջների՝ ներմուծման եւ արտահանման չափորոշիչները պետք է լինեն հիմնավորված եւ հստակ ձևակերպված, իսկ անհիմն մերժված գործառույթները ենթակա են սանկցիաների եւ տուգանքների: Այսպիսով, համագործակցության մակարդակի բարձրացումը ռիսկերի գնահատման ընթացակարգում բերում է կանխարգելման օպերատիվության։
Հոդվածը պատրաստվել է «Աղետների ռիսկի կառավարման արդիական հարցեր» միջազգային գիտաժողովի շրջանակում ներկայացված «Կենդանիների եւ կենդանական ծագման սննդամթերքի ներմուծման եւ արտահանման աշխատանքների ժամանակ իրականացվող ռիսկերի վերլուծություն Հայաստանի Հանրապետությունում» զեկույցի հիման վրա։ Հեղինակներ՝ Սննդամթերքի անվտանգության ոլորտի ռիսկերի գնահատման եւ վերլուծության գիտական կենտրոնի անասնաբուժական գիտությունների դոկտոր Խաչիկ Սարգսյան, անասնաբուժական գիտությունների դոկտոր Վարդուհի Հակոբյան, գիտաշխատող Հասմիկ Էլբակյան եւ հայցորդ Հրանտ Դանիելյան։
