Թվում է, թե ահագնացել են այն զրույցները, որոնք վերաբերում են ԳԻՏԵԼԻՔԻՆ: Ի՞նչ է իմացել մարդը, երբևէ որևէ բան իմացել է, արդյոք, ի՞նչ գիտի այսօր, կարո՞ղ էր ավելին իմանալ, ի՞նչն է խանգարում իմանալուն, մարդուն իմացություն հարկավո՞ր է, ի՞նչ չափով է հարկավոր, ինքն անձա՞մբ է որոշում իր գիտելիքի չափը, թե՞ կան «հաստատություններ», որոնց «կոչումը» չափեր որոշելն է, անշուշտ, հանուն համընդհանուր բարօրության, ո՞րն է համընդհանուր բարօրությունը, ի սկզբանե եղե՞լ է, կա՞ այդպիսի բան:
Ծանր պատմություն է: Թե ինչով կավարտվի, կամ գոնե՝ դեպի ո՞ւր է գնում, ոչ կանխատեսմամբ, ոչ գուշակությունով չի իմացվի (ահա՝ նորից իմացության հարց է), պետք է սպասել: Մտածելով, հասու պատկերներ համադրելով, երևի… «Անգործ» չմնալով:
Բնորոշն, իհարկե, գրատախտակի պատկերն է. գրում ես, ջնջոցով մաքրում և գրում ուրիշ բան, հետո՝ մեկ ուրիշը, հետո՝ հաջորդը:
Գրատախտակը ժամանակ առ ժամանակ նորից մաքուր է այդպիսով:
Սերնդի հարց է, ի դեպ, գրատախտակի պատկերը բերվեց իբրև մանկության հուշ, գուցե հիմա էլ կան գրատախտակներ, բայց տարբերությունն այն է, որ 40-50 տարի առաջ միայն դրա՛նք կային: Այսօր նման համեմատությամբ խոսք կառուցողը համակարգչի անունը պիտի տար: Գրատախտակից մինչև էկրան՝ մեծ փոփոխություն չէ, հատկապես, եթե խոսում ենք գրելու և ջնջելու մասին:
Ուրեմն՝ ի՞նչ է լինում, ի վերջո, մաքրված-ջնջված գրությունների հետ:
Ամենապարզ պատասխանը սա է. «Մնում են հիշողության մեջ»: Հենց հիշողության մեջ տեղափոխվելու համար էլ գրվում են: Եվ պարզ է, և ճիշտ: Բարդությունը ծնում է «ավելին» իմանալու, մանրամասնելու, խաղալիքը երեխայի նման քանդելու-քրքրելու ցանկությունը:
Համակարգիչն էլ իզուր չհիշեցինք. մի՞թե մարդու այդ նոր գործիքը ակնհայտորեն չի հուշում, որ ոչ մի ջնջել էլ գոյություն չունի. ԱՄԵՆ ԻՆՉ ՄԻ ՏԵՂ ՄԻՇՏ ԿԱ:
Միշտը հավերժն է, հավերժը՝ անմահը, իսկ Թումանյանին բոլորն են հիշում.
Մարդու գործն է միշտ անմահ…
Ի դեպ՝ որպես օրինակ՝ իրենը: Սակայն առանձնահատուկ դեպքերը չէ, որ այս զրույցում նկատի է առնվում: Խոսքը նաև սովորական մարդկանց մասին է, պայմանավորվելով, որ մարդու կյանքը ևս, կամ՝ հենց առաջին հերթին, գիր է որ կա:
Ի՞նչ պիտի պատահի, եթե այդպես մտածենք: Ոչինչ էլ չի պատահի, ընդհակառակը՝ մի քայլ էլ կմոտենանք իրական էությանն այն «խաղալիքի, որը քանդում» ենք:
Հետևյալը կարող է հեքիաթի նմանվել, բայց ի՞նչ վատ բան կա հեքիաթի մեջ, և մի՞թե արդեն հստակ հասկացել ենք՝ ո՞րն է «բուն իրականությունը»՝ հեքիա՞թը, թե՞ այն, ինչը կարելի է անվանել առօրյա՝ ամենալայն առումով:
Ուրեմն՝ այսպես. գրատախտակը կյանքն է, որը գրում ենք՝ ապրելով: Գրում ենք, որ փոխանցվի, ջանք ենք անում, որ չաղարտենք ո՛չ մեր, ո՛չ ուրիշի ապրելու տարածությունը, որովհետև արդեն գիտենք, որ ԱՄԵՆ ԻՆՉ ՄԻ ՏԵՂ ՄԻՇՏ ԿԱ, որ ոչինչ չի ջնջվում:
Ընդ որում՝ այս ամենը՝ առանց միստիկայի, առանց «կրոնական գիտակցության» ու, եթե կուզեք, զուտ «գիտական» տեսանկյունից, ինչպես սիրում ենք ասել…
Ավագ ԵՓՐԵՄՅԱՆ
