Մարդը գիտակցի, որ ոչ միայն տուժած է, այլև՝ փրկված
Սպիտակի երկրաշարժից հետո բազմաթիվ մարդիկ, որոնք ականատեսը եղան մեծ ավերումների, սկսեցին տառապել հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարումներով: Սուր տրավմատիկ բնույթ կրող իրավիճակներից հետո մարդը մեծ մասամբ չի ցանկանում խոսել կամ մտածել եղածի մասին, այլ փորձում է իմաստավորել կատարվածը: Սկզբնական շրջանում ձևավորվում են կպչուն մտքեր, իսկ որոշակի ժամանակահատված անց ցանկություն է առաջանում բոլորին պատմել պատահածի և ապրումների մասին: Նրանք, ովքեր հայտնվել են արտակարգ իրավիճակներում, կորցնում են վստահությունը մարդկանց և կյանքի նկատմամբ, ինչի հետևանքով դժվարանում են հարաբերությունները մարդկանց հետ:
Տրավմատիկ սթրեսը հոգեբանական խանգարումներ է առաջացնում և կարող է հանգեցնել մարդու արժեքային համակարգի վերարժևորմանը:
Հետտրավմատիկ սթրեսի ուսումնասիրման դեպքում հարկավոր է հաշվի առնել անձի անհատական, սոցիալ-հոգեբանական, սոցիալ դեմոգրաֆիական առանձնահատկությունները: Այն կարող է արտահայտվել անմիջապես կամ տրավմայից հետո, կարող է և՝ հետագայում:
ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԱԽՏԱՆԻՇՆԵՐԸ
Համաշխարհային առողջապահական կազմակերպությունն առանձնացնում է ախտանիշների հետևյալ շարքը.
Հիշողություններ
- Կպչուն հիշողություններ. մարդն անընդհատ հիշում է հոգետրավմատիկ իրավիճակը:
- Խուսափում հիշողություններից (տարելիցի համախտանիշ). որոշակի ժամանակ անց, երբ, օրինակ, հոգետրավմատիկ իրավիճակից անցնում է մեկ ամիս կամ մեկ տարի, մարդն այդ օրն ամբողջապես հիշում և վերապրում է հոգետրավմատիկ իրավիճակը:
- Հետադարձ կայծ (flashback). տեսողական պատկերներ, որոնք մարդը ժամանակ առ ժամանակ տեսնում է: Պատկերները կապված են հոգետրավմատիկ իրավիճակի հետ:
Քնի խանգարումներ
- Մարդը չի կարողանում քնել. որպես կանոն, հիմքում ընկած է հոգեբանական վախը, որ եթե քնի, ապա այդ իրավիճակը կամ նմանատիպ որևէ իրավիճակ կարող է կրկնվել:
- Մարդը լավ, բայց ընդհատվող քուն է ունենում:
- Մղձավանջային երազներ, որոնց բովանդակությունը կապված է արտակարգ իրավիճակի հետ։
Հուզակամային ոլորտ
- Տրամադրության անկում,
- Շարժողական և մտքի արգելակում,
- Անտարբերություն, հետաքրքրությունների կորուստ (աշխատանքային գործունեության, սեփական անձի, ընտանիքի անդամների, սեռական կյանքի և այլնի հանդեպ),
- Իռացիոնալ մեղքի զգացում. երբ մարդն իրեն անհիմն կերպով մեղավոր է համարում:
Տագնապային վիճակներ
- Ընդհանուր տագնապ. երբ մարդը չգիտի ինչից է վախենում, ունի չհիմնավորված տագնապ և լարվածություն:
- Գերարթուն հակազդում. երբ մարդն անընդհատ պատրաստակամ և գերլարված վիճակում է, ինչը կարող է ֆոբիայի առաջացման պատճառ հանդիսանալ, որը պայմանավորված կլինի առավելապես իրավիճակով, քան՝ անձով։
Ագրեսիվ հակազդումներ
- Դյուրագրգիռ, ջղաձիգ վարք,
- Աուտոագրեսիա (ագրեսիա՝ ուղղված սեփական անձին),
- Հետերոագրեսիա (ագրեսիա՝ ուղղված այլ մարդկանց),
- Հիպնոգոգիկ կերպարներ՝ ցնորք,
- Զառանցանք։
ՀԱՂԹԱՀԱՐՄԱՆ ՈՒՂԻՆ
Սպիտակի երկրաշարժի դասերն ուսումնասիրելիս պարզ դարձավ, որ չափազանց կարևոր էր մարդկանց իրազեկվածությունն ու պատրաստվածությունը, ինչին, ցավոք, այն ժամանակներում ուշադրություն չէր դարձվել: Պատճառներից մեկն էլ դա էր, որ մենք ունեցանք ցավալի հետևանքներ, նաև հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարումներով տառապող մարդիկ: Փորձը ցույց է տալիս, որ շատ կարևոր է, երբ մարդն իմաստավորում է կատարվածը և աստիճանաբար ներառում այն իր կյանքում: Հարկավոր է մարդուն բերել այն գիտակցմանը, որ նա ոչ միայն տուժած է, այլ նաև փրկված:
Երկրաշարժի բացասական ներգործությունը թուլացնելու համար անհրաժեշտ է արտակարգ իրավիճակներում գործելու մշտական պատրաստվածության բարձրացում, հոգեկան կայունության ձևավորում, կամային որակների զարգացում, տեղեկացվածության անհրաժեշտ մակարդակ:
Այս ամենի հետևանքով ձևավորվում է հոգեբանական պատրաստվածության պատշաճ մակարդակ և, հետևաբար, արտակարգ իրավիճակներն արդյունավետ կերպով հաղթահարելու նախադրյալներ։
Հեղինակը շնորհակալություն է հայտնում ՀՀ ԱԻՆ աշխատակազմի «ՍՊԾ» գործակալության պետ Հրաչյա Պետրոսյանին և ՍՌՆ վարչության գլխավոր մասնագետ Հասմիկ Կիրակոսյանին արժեքավոր խորհուրդների համար
