Ուղղություններն ու կիրառական լանդշաֆտագիտության հեռանկարային խնդիրները
Լեռնային անկայուն և համեմատաբար խոցելի երկրահամակարգերի պահպանման, արտադրական ներուժի արդյունավետ օգտագործման, բնօգտագործման ձևերի տարածքային պլանավորման և կառավարման խնդիրներն արդի հասարակության կարևոր հիմնահարցերից են ու պատահական չէ, որ վերջին տարիներին ակտիվացել ու շատացել են լեռնային տարածաշրջանների բնատեխնածին երկրահամակարգերի ուսումնասիրությունները: Հայաստանի նման լեռնային երկրներում երկրահամակարգերի համալիր աշխարհագրական հետազոտությունները պետք է հիմնվեն լանդշաֆտաէկոլոգիական փորձաքննության վրա: Միայն այս դեպքում հնարավոր կլինի ճշգրիտ համադրել բնապահպանությունն ու բնօգտագործումը:
Հանրապետությունում տարվող լանդշաֆտային հետազոտություններում ուրվագծվում է չորս հիմնական ուղղություն. Հայաստանի բնատարածքի դինամիկայի աշխարհագրական կանխատեսում և քարտեզագրում, լեռնային բնատեխնածին երկրահամակարգերի տնտեսական անվտանգ (առանց ռիսկերի) օգտագործում և կառավարում, Հայաստանի ֆիզիկաաշխարհագրական առանձին շրջանների լեռնային երկրահամակարգերի անթրոպոգեն փոփոխությունների և դրանց գեոէկոլոգիական առանձնահատկությունների համալիր գնահատում, գլոբալ կլիմայափոխության արդի պայմաններում լեռնային երկրահամակարգերի դեգրադացիայի և անապատացման հիմնախնդիրներ, լեռնային բնաանթրոպոգեն երկրահամակարգերի տարածքային կազմակերպում և լանդշաֆտային պլանավորում:
Այս հետազոտություններն այսօր միտված են ռացիոնալ բնօգտագործմանն ու բնապահպանությանն առնչվող հետևյալ գիտագործնական հիմնախնդիրների լուծմանը. լեռնային բնատեխնածին գեոհամակարգերի դինամիկայի կանխատեսում, բնօգտագործման բնական և մարդածին ռիսկերի գնահատում-կառավարում, կլիմայի գլոբալ փոփոխության պայմաններում բնական գեոհամակարգերի անապատացում ու լանդշաֆտների դեգրադացիա, լեռնային գեոհամակարգերի լանդշաֆտառեկրեացիոն ներուժի գնահատում, հանգստի ու զբոսաշրջության կազմակերպման նպատակով դրանց ռացիոնալ օգտագործում, բնօգտագործման էկոլոգիապես հիմնավորված ձևերի կազմակերպում և լանդշաֆտային պլանավորում և այլն:
Հայաստանի լեռնային երկրահամակարգերի լանդշաֆտային կիրառական հետազոտությունները պետք է լուծեն հետևյալ խնդիրները.
- լեռնային երկրահամակարգերի ֆունկցիոնալ գործունեության ու զարգացման օրենքների և օրինաչափությունների բացահայտում,
- լեռնային լանդշաֆտների ֆունկցիոնալ գործունեության մոդելացման ուղղությամբ հետազոտությունների ծավալում,
- լեռնային լանդշաֆտների կենսաբանական արդյունավետության և բնակչության տնտեսական գործունեության փոխազդեցության ռացիոնալ սկզբունքների մշակում,
- բնության պահպանության գիտականորեն հիմնավորված ձևերի կազմակերպում,
- տեխնածին և խիստ խախտված լանդշաֆտների վերակուլտիվացում,
- սոցիալ-տնտեսական, ռազմական, էկոլոգիական և այլ ազգային ու տարածաշրջանային ծրագրերի մշակման ու իրականացման ընթացքում լեռնային լանդշաֆտների բնաարտադրական յուրահատկությունների հաշվառում,
- լանդշաֆտների վրա մարդածին ներգործության տարբեր ձևերի գնահատման մեթոդաբանության մշակում,
- լանդշաֆտագիտական կրթությանն ուղղված ուսումնական պլանների մշակում,
- ազգային լանդշաֆտային քաղաքականության կառավարումն իրականացնելու գիտամեթոդական ուղեցույցների մշակում,
- լանդշաֆտային պլանավորման և կառավարման տեսության և մեթոդաբանության զարգացում:
Սրանք են այն կառուցողական հիմնախնդիրները, որոնք մոտ ապագայում պետք է կանխորոշեն ՀՀ լեռնային երկրահամակարգերի լանդշաֆտային հետազոտությունների ուղղություններն ու միտումները:
Հրապարակումը պատրաստվել է Ներսես Սամվելյանի «Լեռնային երկրահամակարգերի լանդշաֆտային հետազոտությունների ուղղություններն ու կիրառական լանդշաֆտագիտության հեռանկարային խնդիրները Հայաստանի Հանրապետությունում» զեկույցի հիման վրա: Զեկույցը ներկայացվել է ՀՀ ԱԻՆ ճգնաժամային կառավարման պետական ակադեմիայի 25-ամյակին նվիրված միջազգային գիտաժողովին:
